کد مطلب:14268 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » احكام

آيا بازي بيليارد كه تأسيس باشگاه آن اخيرا با مجوز سازمان تربيت بدني انجام مي گردد بدون قصد قمارداراي اشكال است يا خير؟

قمار از موضوعاتي است كه در شرع مقدس اسلام تحريم شده و در قرآن كريم و روايات فراوان بر حرمت آن تصريح شده و حرام بودن آن مورد اجماع فريقين است .
شيخ انصاري مي فرمايد:
«القمار حرام اجماعا و يدل عليه الكتاب و السنه المتواتره »1
قرآن كريم در آيه شريفه 90 سوره مائده مي فرمايد:
«انما الخمر و الميسر و الازلام رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه ».
محقق اردبيلي در ذيل آيه شريفه مي فرمايد:
«ثم اعلم ان ظاهر الايه تحريم الخمر و كل مسكر مطلقا و كذا كل قمار و ميسر... ».2
در روايت جابر از امام باقر (ع ) آمده است :
لما انزل الله تعالي علي رسوله (ص ) «انما الخمر و الميسر و الازلام رجس من عمل الشيطان ... قيل : يارسول الله (ص ) ما الميسر؟ فقال كل ما تقومر به حتي الكعاب و الجوز...».3
فقهاي اماميه نيز با استفاده از كتاب و سنت حكم به حرام بودن قمار داده اند.
شيخ صدوق (ره )
«از بازي كردن با نرد بپرهيز براي اين كه امام صادق (ع ) از آن نهي فرموده است . مثل كسي كه به قصد قماربا نرد بازي مي كند، مثل كسي است كه گوشت خوك مي خورد و مثل كسي كه بدون چنين قصدي با آن بازي مي كند، مثل كسي است كه دستش را در گوشت يا خون خوك قرار مي دهد».4
شيخ طوسي (ره )
«شطرنج و نرد و... حرام و ممنوع است ».5
صاحب جواهر (ره )
«از جمله كسب هاي حرام قمار است . به دليل اجماع محصل و منقول و احاديث مستفيضه يا متواتره كه دراين باب وارد شده است ...، ادله شرعي سه گانه (كتاب ، سنت و اجماع ) هم بر حرمت قمار كردن دلالت دارد وهم بر حرمت مالي كه از اين راه به دست مي آيد».6
بنابراين ، در اصل حرام بودن قمار بحثي نيست ماده 705 ق .م .ا. نيز بر اين امر تصريح مي ورزد.7 ولي چندنكته قابل بحث و بررسي است :
الف . آيا بازي با آلات قمار بدون برد و باخت حرام است ؟
بسياري از فقها بازي با آلات قمار را مطلقا با رهن يا بدون رهن حرام دانسته اند.
محقق حلي (ره )
«بازي با تمام آلات قمار مانند شطرنج ، نرد و غير اينها حرام است و فرق نمي كند كه به قصد لهو باشد يايادگيري يا قمار».8
محقق اردبيلي (ره )
«ظاهرا نزد اماميه اختلاف در حرمت بازي با تمام آلات قمار نيست و فرق نمي كند منظور يادگيري ياتقويت فكر باشد يا نباشد.9»
صاحب جواهر (ره )
«هيچ شك و اختلافي نيست كه بازي با تمام آلات قمار مانند شطرنج و نرد حرام است و فرق نمي كند به قصد لهو يا يادگيري و يا قمار باشد.10»
اكثر فقهاي معاصر نيز همين قول را پذيرفته اند.
سؤال
بازي هاي سرگرم كننده ، بدون شرطبندي ، مانند شطرنج و تخته نرد و غيره چگونه است ؟
امام خميني (ره )
«بازي با آلات قمار مطلقا حرام است ».11
البته نظر معظم له در مورد شطرنج به شرط خروج از آلات قمار تغيير كرده كه در واقع خروج موضوعي ازآلات قمار پيدا نموده است .
سؤال
اگر شطرنج آلت قمار بودن خود را به كلي از دست داده باشد و چون امروزه تنها به عنوان يك ورزش فكري از آن استفاده گردد بازي با آن چه صورتي دارد؟
امام خميني (ره )
«بر فرض مذكور اگر برد و باختي در بين نباشد اشكال ندارد.12»
سؤال
بازي كردن با آلات قمار در صورتي كه منظور برد و باخت نباشد فقط جهت تفريح و سرگرمي چه صورت دارد؟
آيت الله العظمي سيد محمدرضا گلپايگاني (ره )
«بازي كردن با آلات قمار مثل نرد و شطرنج و پاسور حرام است ; اگرچه قصد برد و باخت نداشته باشد.13»
سؤال
هرگاه اشخاصي بدون شرط بندي و بدون قصد قمار و تحصيل درآمد با ورق بازي كنند و عمل آنها براي مجرد آرامش و بازي باشد، آيا اين عمل حرام است و اين اشخاص مرتكب حرام شده اند؟ حكم حضور در چنين مجالسي براي تفرج چيست ؟
آيت الله العظمي سيد علي خامنه اي
«بازي كردن با ورق هايي كه عرفا از آلات قمار شمرده مي شود مطلقا حرام است و جايز نيست شركت كردن از روي اختيار در مجلسي كه قمار بازي مي شود.14»
برخي از فقها به حرمت بازي با آلات قمار بدون برد و باخت فتوي نداده و لكن ترك آن را احتياط واجب دانسته اند.
صاحب جامع المدارك (ره ) مي فرمايد:
«الثانيه : اللعب بالات القمار من دون الرهن قد يشك في حرمته حتي مع صدق القمار من جهه الانصراف الي ما كان مع الرهن ».15
به نظر مي رسد ايشان با نقل و رد ادله حرمت بازي با آلات قمار بدون رهن اين تشكيك را تقويت كرده وحرمت را نپذيرفته اند. امام خميني (ره ) در اين زمينه مي فرمايد:
«اما راجع به دو سؤال ، يكي بازي با شطرنج در صورتي كه از آلت قمار بودن به كلي خارج شده باشد، بايدعرض كنم كه شما مراجعه كنيد به كتاب جامع المدارك مرحوم آيت الله آقاي حاج سيد احمد خوانساري كه بازي با شطرنج را بدون رهن جايز مي داند و در تمام ادله خدشه مي كند... .16»
سؤال
بازي كردن با آلات قمار در صورتي كه منظور برد و باخت نباشد فقط جهت تفريح و سرگرمي چه صورت دارد؟
آيت الله العظمي محمد تقي بهجت
«بازي كردن با آلات قمار از قبيل نرد و پاسور و شطرنج با برد و باخت حرام قطعي است و بدون برد وباخت احتياط در ترك آن است و در شطرنج احتياط اشد است .17»
سؤال
آيا بازي كردن با پاسور بدون برد و باخت جايز است ؟
آيت الله العظمي محمد علي اراكي (ره )
«مفروض مسأله بعيد نيست داخل در عنوان لغو باشد و احوط ترك آن است .18»
آيت الله العظمي ناصر مكارم شيرازي
«اشكال دارد.19»
سؤال
نظر حضرت عالي در مورد بازي هايي همچون شطرنج و پاسور بدون برد و باخت چيست ؟
آيت الله العظمي ناصر مكارم شيرازي
«در مورد بازي با آلات قمار بدون برد و باخت احتياط واجب اجتناب است اما در مورد شطرنج همانگونه كه در بالا ذكر شد چنانچه در عرف عام واقعا به عنوان ورزش شناخته شود جايز وگرنه حرام است .»20
ادله قائلين به حرمت
1. بر بازي بدون برد و باخت با آلات قمار، قمار صدق مي كند و مسلما قمار حرام است . بنابراين بازي بدون برد و باخت با آلات قمار نيز قمار و حرام است .
صاحب جواهر در اين خصوص مي فرمايد:
«نعم عن ظاهر الصحاح و المصباح المنير و كذلك التكمله و الذيل ، انه قد يطلق علي اللعب بها مطلقا مع الرهن و دونه و لافرق في ذلك بين الشطرنج و النرد و بين غيرهما من افراده كلعبه الامير و الثلاثه و الاربعه عشر والجوز و البيض و الكعاب و نحوها مما اعتيد المقامره به ... »21.
2. روايت تحف العقول از امام صادق (ع ):
«انما ما يجي منه الفساد محضا لايجوز التقلب فيه من جميع وجوه الحركات ».22
به اين روايت استدلال شده است كه امام (ع ) فرمود:
«هر چيزي كه فساد محض باشد و هيچ منفعت مشروع نداشته باشد هرگونه تصرف و استفاده از آن جايزنيست و آلات قمار نيز فساد محض بوده و هيچ منفعتي ندارد، لذا بازي با آنها مطلقا حرام است ».
3. روايت ابي الجارود از امام باقر (ع ) كه در ذيل آيه (انما الخمر و الميسر والازلام رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه ...) فرمود:
«... اما الميسر فالنرد و الشطرنج و كل قمار ميسر ـ الي ان قال ـ كل هذا بيعه و شراؤه و الانتفاع بشي من هذاحرام محرم ...».23
به اين روايت استدلال شده است كه امام (ع ) نرد و شطرنج و هر قماري را ميسر دانسته است و خريد وفروش و هرگونه انتفاع از آن را تحريم نموده است ; از جمله اين انتفاع ، بازي بدون رهن با اين وسايل است كه مشمول اين تحريم قرار مي گيرد.
4. روايت ابي الربيع الشامي از امام صادق (ع ) «قال : سئل عن الشطرنج و النرد فقال : لاتقربوهما...»24 در اين روايت امام (ع ) از نزديك شدن به شطرنج و نرد نهي كرده كه كنايه از حرمت بازي با آن دو با رهن و بدون رهن است .
5. موثقه زراره عن ابي عبدالله (ع ) «انه سئل عن الشطرنج و لعبه شبيب التي يقال لها: لعبه الامير و عن لعبه الثلث ؟ فقال (ع ): أرايتك اذا ميز الله الحق و الباطل مع أيهما تكون ؟ قال : مع الباطل ، قال : فلا خير فيه »25
در استدلال به روايت فوق ، گرچه جمله «فلا خير فيه » في نفسه دلالت بر تحريم ندارد لكن به مقتضاي اطلاق شطرنج و غير آن كه شامل بازي با رهان نيز مي شود و شكي در حرمت بازي با رهان نيست ، با اين قرينه فهميده مي شود كه «لا خير فيه » كنايه بر حرمت بازي با شطرنج و لعبه الامير و لعبه الثلاث مي باشد.26
6. روايت فضيل «قال : سالت اباجعفر (ع ) عن هذه الاشياء التي يلعب بها الناس ، النرد و الشطرنج حتي انتهيت الي السدر فقال : اذا ميز الله الحق من الباطل مع أيهما يكون ؟ قال : مع الباطل قال (ع ): فما لك وللباطل ».27
كيفيت دلالت اين روايت مانند روايت فوق است .
7. روايت عبدالواحد بن المختار از امام صادق (ع ) قال سألت عن اللعب بالشطرنج فقال (ع ): «ان المؤمن لمشغول عن اللعب ».28
در اين روايت امام صادق (ع ) در مورد بازي با شطرنج مي فرمايد:
انسان مؤمن به لعب مشغول نمي شود. پس معلوم مي شود بازي با شطرنج لعب و حرام است .
8. صحيحه ابي خلاد از امام رضا (ع ) «قال : النرد و الشطرنج و الاربعه عشر بمنزله واحده و كل ما قومر عليه فهو ميسر».29
در اين روايت امام رضا (ع ) مي فرمايد:
نرد، شطرنج و اربعه عشر به منزله يك چيز هستند و هرچيزي كه با آن قمار شود ميسر است .
پس اين آلات ميسر بوده و بازي با آنها حرام است .
9. معتبره سكوني از امام صادق (ع ) «نهي رسول الله (ص ) عن اللعب بالشطرنج و النرد».30
در اين روايت پيامبر اكرم (ص ) از بازي با شطرنج و نرد نهي كرده است و اين نهي مطلق بوده ، شامل بازي بارهن و بدون رهن مي گردد. بنابراين ، بازي با آلات قمار با رهن و بدون رهن حرام است .
10. صحيحه زيد شحام : سألت ابا عبدالله (ع ) عن قول الله عزوجل : «فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور قال : الرجس من الاوثان الشطرنج و قول الزور الغناء»31
در اين روايت امام صادق (ع ) شطرنج را رجس دانسته كه آيه شريفه بر اجتناب از آن امر مي كند و لزوم اجتناب نيز اعم از بازي با رهن و بدون رهن است .
ادله قائلين به احتياط
گروهي از فقها با رد ادله قائلين به حرمت بازي با آلات قمار بدون برد و باخت و ناكافي دانستن اين دلايل ،به حرمت بازي با آلات قمار بدون رهن فتوي نداده و در مسأله احتياط كرده اند كه ما در اينجا به برخي از ادله اين گروه اشاره مي كنيم .
1. دليل اول قائلين به حرمت اين بود كه بازي بدون برد و باخت با آلات قمار، قمار بر آن صدق مي كندولذا مشمول حرمت قمار مي شود. بر اين دليل اشكال كردند كه بسياري از لغويون و فقها بازي بدون برد وباخت با آلات قمار را، مصداق قمار نمي دانند. مثلا در لسان العرب آمده است : «قامره الرجل مقامره و قمارا:راهنه و هو التقامر».32 يا در اقرب الموارد آمده است : «قامره : راهنه و لاعبه في القمار».33
صاحب مصباح الفقاهه پيرامون كلام صاحب جواهر مي فرمايد:
«والظاهر انه (صدق قمار بر بازي بدون رهن ) من باب المجاز لعلاقه المشابهه و المشاكله و لااقل من الشك في صدق مفهوم القمار عليه و من المعلوم انه مع الشك في الصدق لايجوز التمسك بالمطلقات ».34
شيخ انصاري در اين خصوص مي فرمايد:
«در صدق قمار بر بازي با آلات قمار بدون برد و باخت شبهه است .35»
امام خميني (ره ) نيز مي فرمايد:
«صدق نكردن ميسر و قمار بر بازي با آلات قمار بدون رهن بعيد نيست . همانطور كه كلمات عده زيادي ازاهل لغت مانند صاحب قاموس ، مجمع البحرين ، المنجد، منتهي الارب و محكي لسان العرب به آن شهادت مي دهد.»36
بنابراين ، باتوجه به اين كه بسياري از فقها و همچنين عرف ، بازي با آلات قمار بدون برد و باخت را قمارنمي دانند از اين حيث نمي توان گفت كه اين بازي حرام است و بايد ساير ادله بررسي شود.
2. دليل دوم قائلين به حرمت ، روايت تحف العقول از امام صادق (ع ) بود كه امام (ع ) فرمود:
«انما حرم الله الصناعه التي هي حرام كلها التي يجي منها الفساد محضا، نظير البرابط و المزامير و الشطرنج و كل ملهوبه ... و مايكون منه و فيه الفساد محضا و لايكون منه و لافيه شي من وجوه الصلاح فحرام تعليمه وتعلمه و العمل به اخذ الاجر عليه و جميع التقلب فيه من جميع وجوه الحركات كلها الا أن تكون صناعه قد تتصرف الي جهات الصنايع و ان كان قد يتصرف بها و يتناول بها وجه من وجوه المعاصي ...»37
بر اين روايت اشكال شد كه اولا: سند روا